.

بلوغ شرعی

فقه شیعه وسنی بلوغ را برای پسران 15 سال قمری و برای دختران 9 سال قمری در نظر گرفته است در حالی که فقه حنفی دختران را در 17 سالگی و پسران را در 18،19 سالگی بالغ می داند.فقه مالکی نیز بلوغ را به سن وابسته نمی داند((شرفی 1370)).چنانچه شرایط بدنی پسر و دختر مساعد باشد آنها مکلف شده اند.لذا در چنین حالتی یک سری مسایل شرعی برآنها واجب خواهد شد.آنها نباید از چنین واقعه ای نگران شوند زیرا با ایجاد آمادگی جنسی و بروز چنین حالتی به آنها نوید آمادگی پدر و مادر شدن به منظور بقای نسل داده می شود. در گذشته بعضی از علمای بزرگ ما ،فرارسیدن دوران بلوغ و تکلیف فرزندشان را جشن می گرفتندو بزرگان را دعوت می کردند .تا در مراسم با شکوهی از او به عنوان فرد بالغی نام ببرند و به وی تبریک بگویند.به عنوان مثال سید بن طاووس که یکی از برجسته ترین علمای قرن ششم بود و توفیق تشرف به خدمت حضرت ولی عصر(عج) داشت در کتابی به نام (گشف المحجهه ) در قسمتی از گفتارش در خصوص دوران بلوغ و تکلیف خطاب به فرزندش چنین می گوید اگر من با عنایتی که خداوند مرحمت فرموده ،زنده بمانم ،روز تشرف تو را به سن تکلیف عید قرار می دهم و یک صد و پنجاه دینار صدقه خواهم داد.(فرهادیان1374).

مشکل شناسی نوجوانان وجوانان

نوجوانان و جوانان ، در این دوره پرتلاطم زندگی با مشکلات متعددی روبروهستند. طبقه بندی مشکلات جوانان دارای سابقه طولانی است. بقراط، مشکلات را برمبنای مزاج چهارگانه ، دموی(دوره نشاط ) صفراوی (زمان بی قراری وتند خوئی ) ، سوداوی( دوره اندیشه وعقل) و بلغمی (زمان ناتوانی وبیحایلی) تقسیم نموده و هر دوره را با ویژگی های سنی به خصوصی مرتبط دانشته است. 

خانم شهلا قربانی در تحقیقی که بوسیله عده کثیری از متخصصان و اساتید دانشگاه در سطح ایران انجام داده اند، مشکلات و مسائل این گروه را به طور جامع بررسی کرده اند که عبارتند از:

الف – مشکلات رشد ، جسمی - روانی ، مشکلات تحصیلی که خود به هشت زیر مجموعه تقسیم می شوند. وشامل اختلال در تلفظ منظم متناسب با رشد ،کم شنوایی، ضعف بینایی، اختلال در هماهنگی حرکتی ، فلج مغزی، صرع، بدشکلی های عضوی، بدشکلی های پوستی و کچلی می شود.

ب – اختلال یادگیری درخواندن املاء حساب و یا هردو ، افت تحصیلی ،ترک تحصیل ، عدم انجام تکالیف، تقلب در امتحانات و تکالیف مدرسه و دیرآموزی.

ح- مشکلات روان رنجوری (نوروتیک) که خود به زیر مجموعه های تقسیم می شوند مانند :

اضطراب مفرط ، ترس ازمدرسه، اجتماع گریزی، ترس های بیمارگونه دیگر، روان رنجوری و وسواس، افسردگی ، گرایش واقدام به خودگشی ، گوشه گیری ، انزواء طلبی، و بیماری خیالی ویا خود بیبمارانگاری.

د- مشکلات رفتاری ایذائی که به یازده زیر مجموعه تقسیم می شود مانند:

پرخاشگری فردی، پرخاشگری گروهی ، اختلال منش،دروغگوئی، دزدی، فرار از مدرسه، لجبازی یا اختلال بی اعتنایی مقابله ای ، عدم دقت و تمرکز حواس( عدم توجه انتخابی) ،پرجنبشی یا بیش فعالی همراه با کمبود توجه ، پوشش نامناسب ، آرایش نامناسب ، مبادله یا توزیع فیلم و نوار وکتابهای غیر اخلاقی

ه – مشکلات اخلاقی و جنسی شامل سه مرحله است: استمناء ، خودآرایی و پوشیدن لباس های جنس مخالف یا اختلال هویت جنسی ، گرایش به هم جنس ، سوء استفاده ی جنسی، روابط غیر اخلاقی با جنس مخالف ، مشروبات الکلی ، مواد مخدر و توزیع الکل.

و – مشکلات رفتاری و هیجانی دیگر به چهار مرحله تقسیم می شود شامل:

انگشت مکیدن ، کثیف و یا نامرتب بون ، ناخن جویدن، کم خوری ، پرخوری ، بی اختیاری ادرار، اختلال خواب (کم خوابی وپر خوابی) هراس در خواب ، راه رفتن در خواب ، لالی اختیاری ، تیک ، لکنت زبان ، خیال بافی ، خیال پردازی ، و اختلال هویت.

ز- مشکلات خانوادگی که به پانزده زیر مجموعه تقسیم می شود.:

رایطه فرزند با خانواده ، تامین شدن مخارج خانوداه غیر از طریق والدین ، بی سرپرستی ، محل زندگی کودک غیر از خانوداه اصلی، بیماری های سخت افراد ، بیماری های عصبی یا روانی اعضای خانواده، شهادت والدین ، فوت وطلاق والدین ، اختلاف والدین ، فساد اخلاقی خانواده، اعتیاد خانواده به مواد مخدر، بهره کشی از کودک ، خانواده دارای وضعیت بد اقتصادی

نگرش اسلام به رشد اخلاقی

همان گونه که بیان شد ،رشد اخلاقی کودک با سایر جنبه های رشد و بخصوص رشد ذهنی او ارتباط دارد و تا کودک قدرت درک وفهم لازم را پیدا نکند، امر ونهی بزرگترها باهث رشد خلاقی او نمی شود. دستورهای اخلاقی ما به کودکان ،نشانده توقعات ما از آنان است، اگر این توقعات د رحدتوانایی آنان نباشد ، بدون شک برآورده نخواهدشد.همین طور اگرکودک درحدی نباشد که اندرز ما را درک کند، نصیحتها جامه عمل نخواهد پوشید و با شکست روبرو می شود. قبل از شروع بحث، روایتی ازمنسوب به حضرت رسول(ص) را از کتاب اصول کافی نقل می کنیم که در حقیقت در برگیرنده دستورهای فراوانی در زمینه رشد اخلاق است. آن حضرت فرمود:« خدای رحمت کند کسی را که درپرورش رفتار بیک به فرزند خویش یاری کند» .

سئوال شد که چگونه فرزندان خود را در نیکی یاری کنیم ؟ حضرت فرمود به چهار طریق: بیش از توانمندی وی از او وظیفه نخواهید. آنچه کودک انجام داده است قبول کنید. او را به گناه و سرکشی وادار نکنید. به او دروغ نگویید ودر برابر وی اعمال نادرست انجام ندهید.

در بحثهای مربوط به رشد اخلاق از دیدگاه روانشناسان نیز به تأثیر تجارب محیطی و آثاری که خانواده در این زمینه دارد ، اشاره کردیم. کودک ارزشهای اخلاقی خود را از محیط کسب می کند و بزرگترها باید کودک را در این امر یاری کنند و نباید رفتاری را که شایسته نمی دانند و نمی خواهند فرزندانسان به آن مبادرت ورزند ، انجام دهند.در واقع از مهمترین نکات تربیت اخلاقی کودک این است که پدر و مادرمواظب رفتار خود باشند و گرنه دادن دستورات اخلاقی بدون آنکه والدین به آنها ،پایبند باشند، سودی ندارند. اگر پدر مادر ، صادق ، درستکار، وقت شناس و ملزم به رعایت رفتارهای پسندیده اخلاقی باشند ، کودکان به آسانی چنین رفتار و صفاتی را می پذیرند و به آنها عمل می کنند؛ همچنان که علی علیه السلام می فرماید:«پندی که زبان گفتار از آن خاموش و زبان کردار بدان گویا باشد، هیچ گوشی بیرون نمی افکند و هیچ نفعی با آن برابری نخواهد کرد»[1] بنابر این ، آنچه در رشد اخلاق اهمیت دارد ، امر و نهی یا تنبیه کودکان برای انجام دادن کارهای نادرست نیست ، بلکه اجتناب والدین از رفتارناصحیح و غیر معقول و نیز دروغ نگفتن به کودک ، او را در معرض یادگیری اعمال صحیح قرار می دهد. لازم است یادآوری شود که تربیت اخلاقی کودک به معنای منع کردن کودک از انجام دادن هر کاری نیست، بلکه بهتر است تا جایی که به ضرر کودک تمام نمی شود، آزادیهای او سلب نشود.

با توجه به آنچه گذشت، مربیان باید توجه داشته باشند که کیفیت طرح مسائل اخلاقی برای کودکان، باید با رشد ذهنی آنان مطابقت داشته باشد و تا کودک به مرحله درک مسائل اخلاقی و ارزشی نرسیده است، نباید با توضیحات پیچیده و فلسفی موجب گیجی و سردرگمی کودک شد.

بلوغ اقتصادی  

بلوغ اقتصادی زمانی رخ می دهد که فرد از نظر اقتصادی وتامین مخارج واداره امور زندگی مستقل شود وبه اصطلاح بتواند از نظر اقتصادی روی پای خود با ایستد و به خود متکی شود. در چنین شرایطی فرد در صدد تشگیل خانواده و ازدواج است. با توجه به شرایط اجتماعی واقتصادی جامعه، سن چنین بلوغی رو به افزایش است.

 زیرا جوانان از نظر اقتصادی در تنگناها ی خاصی قرار گرفته اند. از یک سوء ، کشش های غریزی آنها را به سمت تامین نیازهای طبیعی و تقاضای همسر، تشکیل خانواده ومستقل شدن سوق می دهد و ازسوی دیگر ، به دلیل پیچدگی صنعتی وشهر نشینی نیاز جوامع به تخصص های در حا ل گسترش ، امکان رسیدن جوانان به بلوغ اقتصادی ضعیف ترو محدودتر می شود.

وجود چنین پدیده هایی با عث آشفتگی وضعیت روحی و بالاخره تعارض جوانان می شود. در اروپا سن بلوغ جنسی بر اثر عوامل مختلف چهار سال کمتر شده ، درحالی که سن بلوغ اقتصادی و اجتماعی افزایش یافته است ومیزان تفاوت بین این دو بلوغ یعنی بلوغ جنسی و اقتصادی به حدود 10 سال رسیده است.

رشد اخلاقی :  

بانفوذ ترین رویکرد به رشد اخلاقی ،دیدگاه شناختی لورنس گلبرگ است که از مطالعات اولیه پیاژه درمورد قضاوت اخلاقی کودک گرفته است. پیاژه 1932/1965 معتقد بود که کودکان دومرحله درک اخلاقی را پشت سرمی گذارند.

مرحله اول ،اصول اخلاقی دگر مختاراست که تقریبا از 5 تا 10 سالگی ادامه دارد. کلمه دگر مختار به معنی« تحت نفوذ دیگران بودن »است . همان گونه که از این اصطلاح بر می آید ، کودکان در این مرحله تصور می کنند که مقرارات توسط صاحبان قدرت (خداوند،والدین ،و معلمان ) وضع می شوند وجود دایمی دارند، تغییر ناپذیرند، وحتما باید از آنها تبعیت کرد.ضمنا آنها هنگام قضاوت کردن درمورد نادرست بودن یک عمل روی پیامد های عینی آن تاکید می کنند.

مرحله دوم اصول اخلاقی خود مختار است که کودکان حدود 10 سالگی به این مرحله واردمی شوند. آنها می فهمند که افراد می توانند درمورد مسایل اخلاقی دیدگاه متفاوتی داشته باشند ومقاصد آنها نه فقط پیامدها، باید مبنای قضاوت کردن درمورد رفتار قرارگیرد.پیاژه باورداشت که پیشرفت در درک دیگران ، که از رشد شناختی و فرصتهای تعامل کردن با همسالان حاصل می شود، مسبب این تغییر است.افراد خودمختار، دیگر مقررات را به صورت ثابت و تغییرناپذیر نمی داند ، بلکه آنها را بصورت اصولی در نظرمی گیرندکه برسرآن توافق اجتماعی شده است ودر صورت لزوم می توان آنها را تغییر داد.

البته بستر فکری که پیاژه در آن قرارگرفته بود، تسلط مادی گرایی بود وطبعا نظرات وی تحت تاثیرفیلسوفان آن دوران نظیر هگل،نیچه و مارکس قرار گرفته است .تاثیر پذیری پیاژه از تفکرات مادی گرایی در نتیجه گیری اخلاقی وی کاملا مشهود است. از نظر پیاژه اخلاق نسبی بوده و بسته به شرایط می توان قوانین اخلاقی وضع نمود، که اساس آن قانون مقابله به مثل است.از طرفی پیروی انسان از قوانین خداوند را به دلیل دگر پیروی وتکامل نیافتن قوای شناختی می داند. درصورتیکه پذیرفتن این نظریه جای تامل بسیار دارد وبه آسانی نمی توان این نظریه را قبول کرد.

 لورنس گلبرگ، روانشناس وامریکایی و استاد و مدیر مرکز پرورش اخلاقی دانشگاه هاروارد، رشد ارزشهای اخلاقی را در چهار چوب یک نظریه شناختی مورد بررسی قرار داده است. در واقع او نظریه رشد اخلاقی پیاژه را کسترش داده و تکمیل کرده است. گلبرگ ب تجزیه و تحلیل آزمودنیهای متعدد در برابر مجموعه ای از داستانها، که نمونه آن ذکر شد، مراحل رشد اخلاقی رابا تنوع وگستردگی بیشتری بیان می کند. او ابتدا برای تفکر اخلاقی کودک سه سطح را عنوان می کند: سطح اخلاق پیش قراردادی، سطح اخلاق قرادادی، سطح اخلاق فوق قرار دادی.

1-   سطح اخلاق پیش قرار دادی: کودک در این سطح، اغلب رفتارخوبی دارد. این رفتار اخلاقی کودک بر اساس اجتناب از تنبیه و کسب پاداش تبین می شود. او در این سطح از تفکر اخلاقی نسبت به داوریهای اخلاقی خوب و بد محیط حساس است.

2-   سطح اخلاق قرار دادی: رفتار اخلاقی فرد دراین سطح، برای سازگاری و هماهنگی با نظم اجتماعی و تمایل برای حفظ و نگهداری این نظم است. اگر چه کودک در این دوره با والدین خود همانند سازی می کند و خود را با آنچه که آنها به عنوان درست و غلط ارائه می دهند، تطبیق می دهد، انگیزه و محرک اصلی برای این سازگاری و هماهنگی ، بیشتر همانندسازی با والدین است و هنوز نمی توان گفت که در این دوره، معیارهای اخلاقی درونی شده اند.

3-   سطح اخلاق قوق قرادادی: در این دوره استدلالها و قضاوتها ی اخلاقی افراد درونی شده ورفتار اخلاقی بر اساس اصولی جهانی و برتر از قراردادهای اجتماعی است و رفتار اخلاقی دیگر به تصویب و اجازه یا جلوگیری ونهی دیگران بستگی ندارد واز قدرت گروه هایی که از آن حمایت می کنند مستقل است.

مراحل رشد اخلاقی کلبرگ در چه سنینی واقع می شود.

چگونگی استدلالهای اخلاقی کودکانی که زیر هفت سال دارند، در سطح اخلاق پیش قراردادی(مرحله اول و دوم ) است. یعنی رفتار اخلاقی کودکان این سالها، بر اساس دوری از تنییه یا گرفتن پاداش است.مرحله سوم یعنی مرحله اخلاق پسر خوب ، دختر خوب بودن در رفتار اخلاقی کودکان هفت تا دوازده ساله مشاهده شده است.

مرحله اخلاق بر پایه قانون و نظم معمولا در دوره نوجوانی (12 تا 15 سالگی) واقع می شود. سطح اخلاق قوق قراردادی زمانی در فرد رشد پیدا می کند که فرد توانایی کافی برای تفکر انتزاعی و مجرد را پیدا کرده باشد و به آخرین مرحله از رشد ذهنی رسیده باشد.

بلوغ اجتماعی  :

در این دوران نوجوان به سمت سازگاری اجتماعی سوق پیدا می کند. منظور از سازگاری اجتماعی ، درک احساسا ت، افکار و رفتاردیگران است. رشد وتکامل اجتماعی نوجوانان دارای ویژگی ها یی مانند انس والفت به صورت تمایل به جنس مخالف ، اعتماد به نفس، خود نمایی، پیروی از همسالان و گسترش فعالیت های اجتماعی ، مانند تنفر به صورت عصیان ، تمسخر، تعصب ورقابت است.

 پیدایش گرایش ها با دیدگاهای خاص در آن ها به وجود می آید ، شکل علاقه به انتقاد و اصلاح ، رغبت به یاری دیگر انسان های ، انتخاب دوست ، علاقه به رهبری، گرایش اخلاقی نسبت به همگلاس ها ، معلمان و مواد درسی است. از جمله عواملی که در رشد و تکامل اجتماعی شدن نوجوان موثر است عبارتند : خانواده ، وضع اقتصادی – اجتماعی ، . گروه هم سالان .

رشد اجتماعی نوجوان به تدریج به وجود می آید ودر دوره ی جوانی که کمال خود می رسد. جوانی که از نظر اجتماعی رشد یافته باشد، دارای خصوصیات زیراست:

الف : خودکفا بودن. می تواند اعمال خود را کنترل و آنها ر هدایت کند. با مشورت افراد بزرگتر و مجرب تصمیم می گیرد وپیامد های چنین تصمیماتی را می پذیرد.

ب : مسئوولیت پذیر است وبا پذیرش مسئوولیت آماده ی مبارزه با مشکلات می شود. این عمل ضمن اینکه باعث شکوفایی وی می شود اعتماد به نفس وی را بالا می برد.

ج : ضمن میانه روی و اعتلال سعی می کند از روحیه ی گذشت و عفو نیزبرخورادرباشدو درک این نکته که همه انسان ها ممکن است دچار اشتباهاتی باشند روحیه جوان را متعادل خواهد ساخت.

د : تفکر آیند نگر دارد وبه آینده خوش بین است. در مقابل شکست ها خود را نمی بازد و به فعالیت خود ادمه می دهد ، زیرا می داند که پذیرش شکست باعث رکود، یاس وخمودگی می شود.

ح: ضمن ارزیابی به درک نکات مثبت و منفی خود می پردازد و آن ها را فهرست می کند. واقعیت ها و ضعف های خود راهمان طوری که هستند می پذیرد وقضا وت درمورد آن ها را مربوط به خصوصیات شخص خود می داند ومسیر حرکت را مطلوب می سازد.

ه : دارای روحیه تعاون و همکاری در بازی ها ، فعالیت های اجتماعی » معاشرت با دوستان است و حتی در داخل برای اعضای خانودنه سودمند است، وسعی می کنند در این مسیر از رقابت های مخرب بپرهیزد.

و : روحیه انتقاد سازنده از دیگران را درخود دارد ضمن اینکه انتقادهای درست و صحیح ازخود را نیز می پذیرد وعصبانی نمی شود.گاهی نیز تشگر وقدردانی از چنین رفتار و خدماتی به عمل می آورد.

ز : ارشاد ورا هنمایی از دیگران را می پذیرد و در گرایش به سمت نکات مثبت انسانی ایفائ نقش می کند واز بذله گوئی و شوخ طبعی در مواجع شدن با مسائل مختلف دریغ نمی کنند وبرجذابیت موضوع می افزاید.

ن : صبور و بردبار است ، زیرا دیگر حالت پرخاش دوره نوجوانی را ندارد. وی می فهمد که برای هرنوع موفقیت علمی – اجتماعی ومعنوی نیاز به صبر وشکیبایی ومرور زمان دارد تا بتوان از بذرگاشته شده در فصل خود محصول بچیند.

درصورت عدم رشد یافتگی نوجوان وعدم یک یا چند مورد از علائم فوق نوجوان ما مشکلاتی روبرو می شود که ممکن است این مشکلات درقسمت بدنی ، اجتماعی، عاطفی و ذهنی باشد.

بلوغ فکری ( شناختی )

دوره ی نوجوانی توانایی های استدلالی گسترده ای به همراه دارد.تفکر نوجوانان در مقایسه با کودکان دبستانی،روشن بینانه تر و منطقی تر است.پیاژه زیست شناس و روان شناس فرانسوی طی تحقیقات طولی خود بر روی کودکان رشد ذهنی آنها را مورد بررسی قرار دادوبرای رشد شناختی کودکان چندین مرحله را تعریف نمود.که عبارت اند از :

الف:مرحله ی حسی، حرکتی-از زمان بدر تولد تا دوسالگی

ب:مرحله ی پیش عملیاتی –از دوتا شش سالگی

پ:مرحله ی عملیات عینی-از هفت سالگی تا قبل نوجوانی

ج:مرحله ی تفکر انتزاعی یا تفکر صوری –که از سنین یازده دوازده سالگی به بالا

البته محققین بعداز پیاژه مرحله ی عملیات پس سوری رامطرح نموده و پژوهش هایی نیز در این زمینه انجام داده اند.

مرحله ی عملیات صوری

به عقیده ی پیاژه تو انایی تفکر انتزاعی در حدود یازده سالگی آغاز می شود نوجوانان در مرحله ی عملیات سوری خیلی شبیه دانشمندانی که در آزمایشگاه به جست و جوی راه حل هستند استدلال می کنند.کودکانی در مرحله ی عملیات عینی هستند ، فقط می توانند بر اساس واقعیت عمل کنند. در حالی که نوجوانان در مرحله ی عملیات صوری طبق عملیات ذهنی عمل می کنند.به عبارت دیگر برای فکر کردن نوجوان، لازم نیست که اشیا و روی داد های عینی وجود داشته باشد.در عوض نوجوانان می توانند از طریق تامل درونی به قوائد منطقی کلی تر پی ببرند. نوجوانان در دوره ی نوجوانی دو قابلیت استدلال فرضی – استنتاجی و تفکر گزاره ای را کسب می کنند.

استدلال فرضی –استنتاجی:

وقتی که نوجوانان با مسئله ا روبرو می شوند با نظریه ای کلی در باره ی عوامل اجتماعی که ممکن است بر نتیجه تاثیر بگذارند ، شروع می کنندو از فرضیه ها ی خاصی در باره ی آنچه ممکن است روی دهد نتیجه گیری می کنند .بعد این فرضیه ها را به صورت منظم آزمایش م کنند تا ببینند کدام یک در دنیای واقعی نتیجه بخش هستند.توجه کنیدکه چگونه این مسئله گشایی با احتمال شروع می شود وبه واقعیت می رسد در مقابل کودکان در مرحله ی عملیات عینی با واقعیت شروع می کنند یعنی با بدیهی ترین پیش بینی ها در باره ی یک موقعیت . وقتی که این پیش بینی ها تائید نمی شوند آنها نمی توانند به گزینه های دیگر فکر کننند در نتیجه قادر نیستند مسئله را حل کنند.

تفکر گزاره ای :دومین ویژگی مهم مرحله ی عملیات سوری تفکر گزاره ا است نوجوانان می توانند منطق گزاره ها (اظهارات کلامی)را بدون مراجعه به شرایط دنیا ی واقعی ارزیابی کنند.در مقابل کودکان منطق اظهارات را فقط با در نظر گرفتن آنها در برابر شواهد عینی در دنیا ی واقعی ارزیابی می کنند.

مهمترین تحولات وتظاهرات بلوغ روانی  

تحولات روانی که از دوره ی بلوغ در انسان شکل می گیرد و جزء خصایص و شخصیت انسان خواهد شد و تا بعد ازدوره ی بلوغ هم در انسان باقی می ماند، به شرح زیر است :

1 - نگران های ناشی از تغییرات وعلایم بلوغ.

به وجود آمدن تغییراتی باعث نگرانی پسران و دختران نوجوان می شود. به طوری که همه انسان ها دراین سن باچنین نگران هایی روبرو خواهند شد. که به علت عدم آگاهی از چنین وضعیتی است. لذا خانواده ها با دادن آگاهی های لازم از دوران کودکی و ادامه ی آن در دوره نوجوانی می توانند بسیاری از رفتارهای غیرمنطقی و احساسی آن ها را به سمت رفتارهای عقلانی و خردمندانه هدایت کنند.

2- توجه به هویت خود یا بحران شناسایی خود.

وافعیت ها یی که نوجوان با اعضای خانواده و معلمان خود انجام می دهد درجهت رهایی از سلطه ی خانواده است. وی سعی دارد از این راه وارد زندگی بزرگترها شود. برای نیل به چنین اهدافی پسرها پدر ودخترها مادر را الگوی خود قرار می دهند .

 آن ها سعی دارند برای خروج از رفتارهای کودکی و وارد شدن به رفتارهای بزرگسالی از بزرگترها اعم از اولیای خانواده یا مدرسه الگو پذیری کنند. 

3- تردید و دودلی و بی ثباتی دوران شباب و دوگانگی .

احساس موجودیت کردن و شکل دهی به آن ، در دوره نوجوانی به وجود می آید و اغلب نوجوان به دفاع از آن می پردازد. گاهی نظر خود را به دیگران تحمیل می کند. و ازطرف دیگر، این آزادی وخودمختاری موجب نگرانی خاطر و اضطراب وی نیز می شود که سبب درخود فرو رفتن و تعمیق بیشتر می شود.

 این دوگانگی روانی باعث می شود تا نوجوان به دو عاطفه ی متضاد ، دچار شود ودردوجهت مخالف هم فکر کنند. علت آن هم عدم شناخت خوبش است . دوفکرمتضاد ،یک فکر بزرگ شدن ودیگر فکر اعمال بچه گانه در وی وجود دارد.

4- برتری جویی وجلب توجه دیگران .

برتری جویی درجهت جلب توجه دیگران در بین اکثر قریب به اتفاق نوجوانان وجود دارد . به طوری که عده ای از علمای روان شناسی آن را ذاتی می دانند وآن را آغازاستقلال و شخصیتی می دانند که نوجوان به دنبال آن است. نوجوان برای اثبات شخصیت خود ممکن است از تقلید، رقابت ، انتقامجویی، بحث واستدلال، خود محوری ،خود نمایی وغیره برای اثبات نظرخود به دیگران استفاده کند.

5- تصورات و تخیلات درنوجوانان .

در دوره نوجوانی خواب وخیال متداول است وبرای افراد این سن امری عادی ومعمول است. لذا درعالم تخیل و خیال که قدری هم برای وی لذت بخش است اکثر افکارش را عملی می پندارد. لذا، اغلب اندوه ناک وغمگین و گاهی نیز گرفتارترس وتوهم می شود. به همین علت گاهی ممکن است دروغ بگوید که هدفش گمراهی و یا زیان رساندن نیست بلکه ممکن است به دلیل ترس باشد.

6 - زود رنجی واحساساتی بودن .

احاس زود رنجی در بزرگترها نیز مشاهد می شود. ریشه چنین احساساتی در لذت و رنج است. لذا دوره ی نوجوانی با تخیلات آنها آمیخته شده و شدت می یابد. درمورد نشرعقاید واثبات حرف خود به دیگران آنچنان محکم صحبت می کند وسعی دارد از آنها دفاع نماید که گویی وحی منزل است.

7- کمرویی، گوشه گیری و درون گرایی .

گاه به درونگرایی وگاهی به برون گرایی گرایش پیدا کردن از خصایص نوجوانان است. ولی در بعضی از آن ها درون گرایی از حد معمولش تجاوز می کند وبه نوعی بیماری تبدیل می شود.

گرایش به سمت انزوا . گوشه گیری دردوره نوجوانی باعث می شود عده ای از نوجوانان برای یافتن سوال های خود دچار مشکل شوند. این مشکل آن ها را اغلب خسته، کم حوصله و یا دچار ضعف حافلظه می کند.

8 -اعمال منفی و مخالف جویی.

تغییرات فیزیولوژیکی که در بدن نوجوان به وجود می آید، باعث می شود .نوجوان احساس برتری جویی کند وبه مخالفت ونافرمانی همراه ضدیت با افراد و اجتماع وحتی اولیای خود متوسل شود. در این هنگام نوجوان به هر رفتاری با بدبینی می نگرد وحالت منفی و مخالفت به خود می گیرد. علت ،شاید آن باشد که چون نوجوان سرشا ازانرژی وصمیمیت است در تماس با بزرگترها حس می کند او را تحویل نمی گیرند ویا به حساب نمی آورند. لدا سعی دارد برغلبه چنین احساسی تظاهر به مخالفت کند.

9- فرافکنی

فرا فکنی یکی از انواع مکانیزم های دفاعی است که نوجوان وحتی بزرگترها نیز به جای رفتارهای خردمندانه و منطقی درهنگام ناکامی وشکست ، آن هارا به دیگران نسبت می دهند و یاگناه خود رابه گردن دیگران می اندازند. البته انواع دیگر این رفتارها ممکن است دلیل تراشی، تحتیاطی، جبانوافراط در جبران و سرکوب کردن باشد. فشارهای درونی و نگرانی های مزمن درنوجوانان سبب تغییرات فیزیولوژیکی می شود ودرنقطه ای حساسی از بدن یک نوع بیماری جسمی مانند، گلودرد،آسم ، سردرد ، دل درد ویا ناراحتی های متابولیستی واسپاسمهای عصبی وگاهی هم زخم معده ظاهرمی شود. بهترین مداوا برای برطرف کردن این گونه بیمارها ریشه کنی ناراحتی های نوجوان است.

10- بیماری روان تنی .

فشارهای درونی ونگرانی های مزم درنوجوانان سبب تغییرات فیزیولوژیکی می شود ودر نقطه ای حساسی از بدن یک نوع بیماری جسمی ماننده گلودرد ،آسم ، سردرد ، دل درد ویاناراحتی های متابولیسمی عصبی وگاهی هم زخم معده ظاهر می شود. بهترین مداوا برای برطرف نمودن این گونه بیمارها ریشه یابی ورفع نا راحتی های نوجوان است.

11- استعدادها و تاثیر آن ها در پیشرفت تحصیلی .

فرآیند های روانی انسان، مانند :مهارت های جنبشی ،ادراکی ، تجسم فضایی وحافظه دردوران نوجوانی به سطح عادی رشد خود می رسند وتقریبا آماده فعالیت می شوند. این فعایت ها در دوره نوجوانی همچنان حرکت و رشد مداوم دارند. چنین روندی در پیشرفت تحصیلی بسیار موثر است. لذا می توان گفت با افزایش سن، استعدادها نیز هرچه بیشتر اختصاصی می شود ونتایج اجرای تست ها نیز این موضوع را تایید کرده است.